Uzależnienie od papierosów jest jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie. Szacuje się, że nałogowe palenie papierosów przyczynia się do śmierci około 8 milionów ludzi rocznie, jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Odkrycie mechanizmów uzależnienia od nikotyny oraz psychologicznych płaszczyzn nikotynizmu jest podstawą do skutecznego rzucenia palenia. Przyjrzyjmy się zatem, jakie procesy psychiczne i biologiczne wpływają na uzależnienie, jakie są jego konsekwencje oraz jaką rolę odgrywa wsparcie psychologiczne w procesie wychodzenia z nałogu.
Spis treści: Uzależnienie od papierosów – co na nie wpływa? Mechanizm uzależnienia – jak nikotyna działa na mózg? Uzależnienie psychiczne – jak silne są nawyki związane z paleniem? Nikotynizm – jakie są konsekwencje zdrowotne? Rola wsparcia psychologicznego w procesie rzucania palenia Bibliografia
Uzależnienie od papierosów jest złożone i wynika z połączenia czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Nikotyna, główny składnik tytoniu, ma właściwości silnie uzależniające. Według badań przeprowadzonych przez Instytut Badań nad Uzależnieniami Uniwersytetu w Kalifornii, palenie papierosów może uzależniać równie silnie, co uzależnienie od kokainy czy heroiny (Benowitz, 2010).
Nałóg rozwija się stopniowo – najpierw w wyniku regularnej go dostarczania do organizmu nikotyny, a następnie poprzez powiązanie palenia z określonymi sytuacjami i emocjami, takimi jak stres czy relaks. Z czasem palenie staje się nie tylko fizyczną, ale również emocjonalną i społeczną koniecznością.
Głównym powodem, dla którego nikotyna uzależnia, jest jej wpływ na ośrodkowy układ nerwowy. Nikotyna jest silnie uzależniającą substancją psychoaktywną, która oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy poprzez stymulację receptorów nikotynowych obecnych w organizmie od urodzenia. Regularne jej przyjmowanie, na przykład poprzez palenie papierosów, powoduje, że mózg zaczyna wymagać coraz większych dawek tej substancji, aby uzyskać ten sam poziom pobudzenia i koncentracji. Z czasem palacz przyzwyczaja się do działania nikotyny i aby normalnie funkcjonować, musi stale ją dostarczać, co prowadzi do uzależnienia. Nikotyna nie uspokaja, ale pobudza organizm, powodując błędne koło, w którym każda kolejna dawka wymaga coraz większej ilości substancji, by osiągnąć pożądane efekty.
Mechanizm uzależnienia od nikotyny polega na tym, że mózg z czasem przyzwyczaja się do wyższego poziomu dopaminy, co w prostej drodze prowadzi do potrzeby coraz częstszego palenia, by utrzymać pożądany stan. Rozwój tolerancji powoduje, że osoba uzależniona potrzebuje coraz większych dawek, aby osiągnąć ten sam efekt. Ten mechanizm uzależnienia jest bardzo silny, co sprawia, że nikotyna uzależnia zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Powyższe tezy potwierdzają badania opublikowane przez Harvard Medical School (McCarthy, 2008).
Uzależnienie psychiczne od papierosów jest równie silne, jak fizyczne. Palenie staje się elementem codziennych rytuałów i to najbardziej utrudnia jego wyeliminowanie z życia. Według badań przeprowadzonych przez dr. Michaela Fiore z Centrum Badań nad Tytoniem i Uzależnieniami palacze często łączą palenie z konkretnymi sytuacjami, np. poranną kawą, przerwą w pracy czy spotkaniami towarzyskimi (Fiore, 2014). Nikotyna, ze względu na swoje pobudzające działanie, nie jest skutecznym sposobem na redukcję stresu. Jednak sam rytuał sięgania po papierosa może chwilowo odwrócić uwagę od stresujących sytuacji, dając osobie uzależnionej jedynie pozorne poczucie ulgi.
Nawykowe palenie jest szczególnie trudne do przezwyciężenia, ponieważ stało się ono nieodłącznym elementem typowych zachowań i sposobem na radzenie sobie z emocjami, takimi jak stres, lęk czy nuda. To właśnie te psychologiczne mechanizmy sprawiają, że osoby próbujące rzucić palenie często do niego wracają.
Nikotynizm jest terminem odnoszącym się do przewlekłego nałogu palenia tytoniu. Uzależnienie od nikotyny prowadzi do szeregu poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym zwiększonego ryzyka raka płuc, chorób sercowo-naczyniowych oraz przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Badania przeprowadzone przez American Cancer Society wskazują, że palenie papierosów jest odpowiedzialne za 85% przypadków raka płuc na świecie (ACS, 2017).
Ponadto nikotyna wpływa na układ krążenia, zwiększając ryzyko zawału serca i udaru mózgu. Związane z nią problemy zdrowotne mają także wpływ na funkcjonowanie psychiczne, prowadząc do chronicznego stresu i problemów z koncentracją.
Oddzielnym i złożonym zjawiskiem jest abstynencja nikotynowa, która pojawia się, gdy osoba uzależniona nie dostarczy organizmowi kolejnej dawki nikotyny, co aktywuje objawy zespołu abstynencyjnego. Receptory nikotynowe, stale pobudzane przez nikotynę u palaczy, pozostają nieaktywne, co prowadzi do takich objawów jak silna potrzeba zapalenia papierosa, rozdrażnienie, niepokój, spadek koncentracji, zmęczenie, bezsenność oraz zwiększenie apetytu. Te symptomy mogą wystąpić już kilka godzin po ostatnim papierosie, szczególnie w sytuacjach, gdy palenie jest niemożliwe, np. podczas lotu czy pobytu w szpitalu.
Rzucenie palenia to proces trudny zarówno pod względem fizycznym, jak i emocjonalnym. Wsparcie psychologiczne odgrywa podstawową rolę w skutecznym zerwaniu z nałogiem. Terapia behawioralna, stosowana łącznie z farmakologicznym wsparciem, okazała się jedną z najskuteczniejszych metod leczenia uzależnienia od nikotyny, co potwierdzają badania prowadzone przez Cochrane Review (Stead et al., 2012).
Ważnym elementem jest także identyfikacja wyzwalaczy i opracowanie strategii radzenia sobie z nimi. Psycholodzy specjalizujący się w leczeniu uzależnień zalecają stosowanie technik relaksacyjnych, mindfulness - technika skupienia się na chwili obecnej, bez oceniania czy analizowania myśli, uczuć i doznań - oraz regularne monitorowanie postępów, co może znacząco zwiększyć szanse na trwałe zerwanie z nałogiem.
Reasumując, uzależnienie od papierosów to złożony proces, który obejmuje zarówno aspekty fizyczne, jak i psychiczne. Nikotynizm ma poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego osoby podejmujące walkę z nałogiem powinny korzystać z pomocy specjalistów oraz stosować techniki wspierające zarówno ciało, jak i umysł.
e‑Recepta online!
4,8/5
Psycholog Warszawa